Tôn Sĩ Nghị: Từ Danh Tướng Nhà Thanh Đến Thất Bại Tại Đại Việt

Tôn Sĩ Nghị là một nhân vật lịch sử gây nhiều tranh cãi, vừa là một viên tướng tài ba của nhà Thanh, vừa là một kẻ thất bại thảm hại trên chiến trường Đại Việt. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về con người này, từ những chiến công hiển hách đến những sai lầm chí mạng dẫn đến thất bại.

Tôn Sĩ Nghị: Tổng Chỉ Huy Quân Thanh Xâm Lược Đại Việt

Tôn Sĩ Nghị (1733 – 1796) là một tướng lĩnh cao cấp của nhà Thanh dưới thời Càn Long. Ông nổi tiếng với vai trò Tổng chỉ huy quân Thanh trong cuộc xâm lược Đại Việt năm 1788-1789. Để hiểu rõ hơn về nhân vật này, chúng ta sẽ đi sâu vào tiểu sử, sự nghiệp và những dấu ấn mà ông để lại trong lịch sử.

Tiểu sử và sự nghiệp ban đầu của Tôn Sĩ Nghị

Tôn Sĩ Nghị, tên chữ là Thoại Chi, quê ở huyện Nhân Hòa, Thuận Thiên phủ (nay là khu vực Bắc Kinh). Ông xuất thân trong một gia đình quan lại, cha là Tôn Ngộ Nguyên, làm đến chức Tuần phủ. Nhờ có nền tảng gia đình vững chắc, Tôn Sĩ Nghị sớm được tiếp cận với con đường quan trường.

Ông bắt đầu sự nghiệp của mình bằng việc tham gia các kỳ thi Hương và thi Hội, đỗ Cử nhân, sau đó đỗ Tiến sĩ vào năm Càn Long thứ 25 (1760). Sau khi đỗ đạt, Tôn Sĩ Nghị được bổ nhiệm vào Hàn Lâm Viện, bắt đầu sự nghiệp làm quan của mình.

Con đường thăng tiến trong quân ngũ

Với tài năng và sự nỗ lực, Tôn Sĩ Nghị dần dần thăng tiến trong quân ngũ. Ông từng tham gia nhiều chiến dịch quan trọng của nhà Thanh, lập được nhiều công lao:

• Chiến dịch bình định Chuẩn Cát Nhĩ (1771-1773): Ông tham gia vào chiến dịch này với vai trò là một quan văn, nhưng đã thể hiện được khả năng quân sự của mình.
• Chiến dịch bình định Kim Xuyên (1771-1776): Tôn Sĩ Nghị tiếp tục tham gia chiến dịch này và lập được nhiều chiến công, được triều đình nhà Thanh đánh giá cao.
• Các chiến dịch ở Tây Vực và Nam Dương Tử: Ông được giao nhiều trọng trách, thể hiện tài năng thao lược và khả năng chỉ huy quân sự.

Nhờ những đóng góp to lớn này, Tôn Sĩ Nghị dần trở thành một trong những tướng lĩnh được triều đình nhà Thanh tin tưởng nhất. Ông được phong tước Bá, hàm Nhất phẩm, nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng trong quân đội.

Càn Long giao trọng trách xâm lược Đại Việt

Năm 1788, lợi dụng tình hình rối ren ở Đại Việt, khi nhà Lê suy yếu và bị nhà Tây Sơn lật đổ, Càn Long Hoàng đế quyết định xuất binh xâm lược. Tôn Sĩ Nghị được giao trọng trách Tổng chỉ huy quân Thanh, với lực lượng lên đến 29 vạn quân.

Quyết định này cho thấy sự tín nhiệm của Càn Long đối với Tôn Sĩ Nghị, đồng thời cũng đặt lên vai ông một gánh nặng vô cùng lớn.

Bối Cảnh Lịch Sử Cuộc Xâm Lược Đại Việt Của Tôn Sĩ Nghị

Để hiểu rõ hơn về thất bại của Tôn Sĩ Nghị, chúng ta cần phải đặt sự kiện này vào bối cảnh lịch sử cụ thể của Đại Việt vào cuối thế kỷ XVIII.

Đại Việt rơi vào khủng hoảng

Vào cuối thế kỷ XVIII, Đại Việt rơi vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng:

• Nhà Lê suy yếu: Sau nhiều năm trị vì, nhà Lê trở nên suy yếu, mất dần quyền lực vào tay các thế lực phong kiến khác.
• Chúa Trịnh tan rã: Sau khi lật đổ nhà Lê, chúa Trịnh cũng dần tan rã, không còn đủ sức kiểm soát tình hình đất nước.
• Phong trào Tây Sơn nổi lên: Phong trào Tây Sơn nổi lên như một lực lượng quân sự mạnh mẽ từ miền Nam, nhanh chóng đánh bại các thế lực cát cứ và tiến ra Bắc.

Sự suy yếu của chính quyền trung ương đã tạo điều kiện cho các thế lực bên ngoài can thiệp vào Đại Việt.

Sự cầu viện của Lê Chiêu Thống

Khi Tây Sơn lật đổ nhà Lê, Lê Chiêu Thống, vị vua cuối cùng của triều Lê, đã chạy sang cầu viện triều Thanh. Lê Chiêu Thống hứa sẽ cắt đất cho nhà Thanh nếu được giúp đỡ khôi phục lại ngôi vị.

Đây là cơ hội không thể tốt hơn để nhà Thanh can thiệp vào Đại Việt, thực hiện âm mưu bành trướng lãnh thổ.

Triều Thanh quyết định xâm lược

Lấy cớ phù Lê diệt Tây Sơn, Càn Long Hoàng đế quyết định đưa quân sang xâm lược Đại Việt. Ông giao cho Tôn Sĩ Nghị trọng trách chỉ huy chiến dịch này.

Quyết định này đã mở ra một trang sử mới trong quan hệ giữa Đại Việt và nhà Thanh, đồng thời đặt Tôn Sĩ Nghị vào một vị thế đầy thách thức.

Diễn Biến Chiến Dịch Và Thất Bại Thảm Hại Của Tôn Sĩ Nghị Tại Ngọc Hồi – Đống Đa

Chiến dịch xâm lược Đại Việt của Tôn Sĩ Nghị ban đầu diễn ra khá thuận lợi, nhưng sau đó đã kết thúc bằng một thất bại thảm hại.

Chiến lược ban đầu của Tôn Sĩ Nghị

Tôn Sĩ Nghị chọn chiến lược đánh nhanh, tiến quân thần tốc vào Thăng Long. Quân Thanh nhanh chóng chiếm được Thăng Long mà không gặp phải sự kháng cự đáng kể nào từ quân Tây Sơn, bởi vì Nguyễn Huệ đã chủ động rút quân về phía Nam để bảo toàn lực lượng.

Sau khi chiếm được Thăng Long, Tôn Sĩ Nghị tỏ ra chủ quan, coi thường quân Tây Sơn. Ông cho rằng quân Tây Sơn sẽ không dám tấn công trong dịp Tết Nguyên Đán. Đây là một sai lầm chiến lược nghiêm trọng.

Trận Ngọc Hồi – Đống Đa

Trong khi quân Thanh đang nghỉ ngơi ăn Tết, Quang Trung đã bí mật hành quân thần tốc từ Phú Xuân ra Bắc. Chỉ trong vòng chưa đầy 10 ngày, quân Tây Sơn đã đến Thăng Long.

Ngày mùng 5 Tết Kỷ Dậu (1789), Quang Trung mở cuộc tấn công vào đại bản doanh của quân Thanh ở Ngọc Hồi – Đống Đa. Quân Thanh hoàn toàn bất ngờ và bị đánh tan tác.

Tôn Sĩ Nghị thất kinh, bỏ chạy thục mạng về nước. Trận Ngọc Hồi – Đống Đa đã trở thành một trong những trận đánh nổi tiếng nhất trong lịch sử Việt Nam, đồng thời đánh dấu sự thất bại thảm hại của Tôn Sĩ Nghị.

Nguyên nhân thất bại của Tôn Sĩ Nghị

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị có nhiều nguyên nhân, trong đó có thể kể đến:

• Chủ quan, khinh địch: Tôn Sĩ Nghị đã đánh giá thấp sức mạnh của quân Tây Sơn và tài năng của Quang Trung.
• Thiếu thông tin tình báo: Ông không nắm được tình hình thực tế của Đại Việt, không biết được quân Tây Sơn đang chuẩn bị phản công.
• Sai lầm trong chiến lược: Việc đánh giá sai thời điểm phản công của quân Tây Sơn đã khiến quân Thanh bị động và bất ngờ.
• Không quen thuộc địa hình, khí hậu: Quân Thanh không quen với địa hình và khí hậu của Bắc Việt, trong khi quân Tây Sơn lại có lợi thế về mặt này.
• Sự ủng hộ của nhân dân: Quân Tây Sơn nhận được sự ủng hộ của đông đảo nhân dân Đại Việt, trong khi quân Thanh bị coi là quân xâm lược.
• Tài thao lược của Quang Trung: Quang Trung là một nhà quân sự thiên tài, có tài chỉ huy và điều binh khiển tướng xuất chúng.

Tôn Sĩ Nghị Sau Thất Bại: Ảnh Hưởng Và Di Sản

Sau thất bại ở Đại Việt, Tôn Sĩ Nghị phải đối mặt với sự trừng phạt của triều đình nhà Thanh, đồng thời để lại những ảnh hưởng nhất định đến lịch sử và văn hóa của cả Việt Nam và Trung Quốc.

Sự trừng phạt của triều đình nhà Thanh

Sau khi trở về Trung Quốc, Tôn Sĩ Nghị bị Càn Long Hoàng đế trách phạt nặng nề. Ông bị giáng chức, tước bỏ nhiều quyền hành. Tuy nhiên, nhờ có thế lực gia đình và những công lao trước đó, Tôn Sĩ Nghị không bị xử tử.

Mặc dù thoát được án tử, thất bại ở Đại Việt đã trở thành một vết nhơ trong sự nghiệp của Tôn Sĩ Nghị.

Ảnh hưởng đến quan hệ Việt – Thanh

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị đã khiến triều đình nhà Thanh từ bỏ ý định xâm lược Đại Việt. Thay vào đó, họ chuyển sang chính sách bang giao hòa bình với nhà Tây Sơn.

Đây là một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ giữa hai nước, chấm dứt thời kỳ chiến tranh và mở ra một giai đoạn mới trong quan hệ ngoại giao.

Di sản lịch sử

Tôn Sĩ Nghị để lại một di sản lịch sử phức tạp và gây nhiều tranh cãi.

• Tại Việt Nam: Ông bị coi là một kẻ xâm lược thất bại, một biểu tượng của sự chủ quan và khinh địch.
• Tại Trung Quốc: Ông được nhìn nhận là một tướng lĩnh tài năng, nhưng lại mắc phải sai lầm nghiêm trọng trong chiến dịch ở Đại Việt.

Dù có những đánh giá khác nhau, không ai có thể phủ nhận vai trò của Tôn Sĩ Nghị trong lịch sử Việt Nam và Trung Quốc.

Bài Học Từ Thất Bại Của Tôn Sĩ Nghị

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn là một bài học sâu sắc về quân sự, chính trị và ngoại giao.

Bài học về quân sự

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị cho thấy tầm quan trọng của việc:

• Đánh giá đúng đối thủ: Không được chủ quan, khinh địch, phải nắm rõ sức mạnh và điểm yếu của đối phương.
• Thu thập thông tin tình báo: Phải có thông tin chính xác về tình hình thực tế, không được dựa vào những thông tin sai lệch hoặc thiếu sót.
• Xây dựng chiến lược phù hợp: Phải có một chiến lược phù hợp với tình hình thực tế, không được áp dụng một cách máy móc những chiến lược đã lỗi thời.
• Nắm vững địa hình, khí hậu: Phải nắm vững địa hình, khí hậu của khu vực tác chiến, tận dụng lợi thế và khắc phục khó khăn.
• Được lòng dân: Phải được sự ủng hộ của nhân dân địa phương, không được đi ngược lại lợi ích của họ.

Bài học về chính trị

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị cũng cho thấy tầm quan trọng của việc:

• Ổn định chính trị: Phải có một chính quyền vững mạnh, được lòng dân, không được để xảy ra tình trạng rối ren, chia rẽ.
• Đoàn kết dân tộc: Phải đoàn kết toàn dân, phát huy sức mạnh của toàn dân tộc để chống lại ngoại xâm.
• Xây dựng quân đội hùng mạnh: Phải có một quân đội hùng mạnh, được trang bị tốt, có tinh thần chiến đấu cao.

Bài học về ngoại giao

Thất bại của Tôn Sĩ Nghị còn cho thấy tầm quan trọng của việc:

• Giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình: Nên ưu tiên giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tránh sử dụng vũ lực.
• Tôn trọng độc lập, chủ quyền của các quốc gia khác: Không được can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác, không được xâm phạm độc lập, chủ quyền của họ.
• Xây dựng quan hệ hữu nghị, hợp tác: Nên xây dựng quan hệ hữu nghị, hợp tác với các quốc gia khác trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau.

Lời Kết

Tôn Sĩ Nghị, từ một danh tướng của nhà Thanh, đã trở thành một biểu tượng của thất bại trong lịch sử Việt Nam. Thất bại của ông không chỉ là một sự kiện quân sự mà còn là một bài học lịch sử sâu sắc. Những bài học từ sự chủ quan, từ chiến lược sai lầm và từ cách tiếp cận sai lệch với văn hóa, địa chính trị đối phương vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Qua bài viết này, Lịch Sử Việt Nam hy vọng bạn đọc có thêm một góc nhìn sâu sắc hơn về nhân vật lịch sử đầy tranh cãi này.